Powstańcy warszawscy ze Zgierza - cz. 1

Wśród powstańców warszawskich poza rodowitymi warszawiakami, znalazło się wielu Polaków, rzuconych przez wojenną zawieruchę - wysiedlenia, pacyfikacje i terror - do stolicy Polski. W powstaniu warszawskim wzięło udział około czterdziestu zgierzan. W pierwszej części przedstawimy tych, którzy spoczywają na zgierskim Starym Cmentarzu przy ul. ks. Piotra Skargi.

Kapitan Mieczysław Rola-Danielewicz ps. Olszewski, Dowmund. 
Urodził się 28 kwietnia 1902 roku w Łodzi. Działał w skautingu. Uczył się w Gimnazjum im. Stanisława Staszica. Maturę zdał w Łodzi, studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1939 roku był członkiem kierownictwa zgierskiej komórki organizacji Konfederacja Wojskowa. Zimą 1941 roku został aresztowany. Był torturowany w łódzkim gestapo. Przewieziony na Pawiak, został zakażony za swoją zgodą tyfusem. Umieszczony w Szpitalu Wolskim, uciekł wraz z czterema innymi konspiratorami. Po wyzdrowieniu Dowmund kierował komórką łączności specjalnej organizacji Polska Niepodległa (podporządkowanej Armii Krajowej). W kwietniu 1943 roku został szefem sztabu PN. W powstaniu warszawskim był komendantem Ekspozytury Placu-Warszawa Południe. Poległ 14 września 1944 roku w pobliżu ul. Śniadeckich. Jego żona, Anna Danielewicz przewiozła jego ciało do Zgierza. Spoczywa pod murem, na lewo od cmentarnej kaplicy.
Porucznik Stanisław Pieczyrak urodził się w Łodzi 16 września 1901 r. Rodzina Pieczyraków w 1908 r. przeprowadza się do Zgierza. Młody Stanisław chodził do szkoły podstawowej w Łodzi i Zgierzu, następnie w latach 1914-1918 uczęszczał do II Gimnazjum Filologicznego "Witkanowskiego" w Łodzi. Ze względu na przewlekłą chorobę ojca i zły stan materialny rodziny, po skończeniu 6 klas gimnazjum przerwał naukę i rozpoczyna pracę w zakładzie ojca.

Jako skaut bierze udział w rozbrajaniu Niemców w początkach listopada 1918 roku. Odbywa służbę wojskową, z której powraca w 1922 r. Zaraz potem zdaje stosowne egzaminy, zdobywając kwalifikacje elektrotechnika. Pracuje najpierw w Urzędzie Poczt i Telegrafów, później w Sejmiku Łódzkim, by wreszcie otworzyć własny zakład instalacyjny wraz ze sklepem z materiałami radiowo-technicznymi w Zgierzu.

Brał czynny udział w życiu politycznym jako członek Polskiej Partii Socjalistycznej i organizator Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych "Siła", a także w życiu gospodarczym miasta - będąc od 1933 r. do 1939 r. prezesem Stowarzyszenia Kupców i Przemysłowców w Zgierzu. Był członkiem Cechu i Izby Przemysłowo-Handlowej w Łodzi. Za swoją pracę społeczno-gospodarczą został odznaczony przez władze RP Srebrnym Krzyżem Zasługi.

Kiedy wybuchła wojna w 1939 r. dociera do Warszawy i jako podporucznik broni stolicy. Po kapitulacji wraca do Zgierza i włącza się w nurt pracy konspiracyjnej. W 1942 r. zagrożony aresztowaniem w Zgierzu wraz z żoną ucieka do Warszawy. Mieszkanie warszawskie przy ul. Elektoralnej 5/7 było lokalem konspiracyjnym, spełniającym różnorodne zadania. Odbywały się w nim tajne wykłady podchorążówki i było także punktem kontaktowym dla "cichociemnych", który prowadziła żona Jadwiga. W Warszawie mieszkał pod fałszywym nazwiskiem, jako Mieczysław Ślaski. Pracował jako ekspedient.

Pomagał wielu "ziomkom" ze Zgierza w znalezieniu kwatery i jeśli to było możliwe wprowadzał do pracy konspiracyjnej ZWZ-AK. Kiedy wybucha Powstanie był żołnierzem Starego Miasta, dowódcą plutonu w 11 kompanii batalionu "Dzik", znanym pod pseudonimem "Zgrzyt".

W czasie inspekcji placówek w dniu 24 sierpnia 1944 r. znajdował się w budynku przy ul. Rybaki, który został zbombardowany. On sam z kilkoma żołnierzami został zasypany w piwnicy. Po usunięciu gruzu udało się wszystkich szczęśliwie wydobyć. W dwa dni później został mianowany dowódcą 15 kompanii batalionu "Dzik". Po upadku Starego Miasta przeszedł kanałami do Śródmieścia Północnego i tam walczył aż do kapitulacji Powstania - 2.10.1944 r.
3 października został odznaczony Krzyżem Walecznych. Po kapitulacji powstania przebywał w obozach w Sandbosteł Stalag XB, Alvsloe i Verden.

Po uwolnieniu z obozu  w kwietniu 1946 r. powrócił do Polski. Włączył się w nurt życia społeczno-gospodarczego. Jest radnym Rady Miasta Zgierza i prowadził swój zakład. Ale nad byłym AK-owcem i żołnierzem Powstania zacieśnił się krąg "opieki" ludzi z Urzędu Bezpieczeństwa. Był często przesłuchiwany w łódzkim UB. Porucznik Stanisław Pieczyrak zmarł 11 sierpnia 1949 r. Pochowany został na starym cmentarzu przy ul. Piotra Skargi w Zgierzu.

Razem z ojcem na cmentarzu spoczywa jego córka, sanitariuszka, porucznik Barbara Rygiel ps. Bojanowska. Urodzila się 6 czerwca 1923 roku w Zgierzu. Była harcerką i uczennicą Szkoły Handlowej w Zgierzu. W 1940 roku po wysiedleniu została wykupiona z obozu. Uciekła do Generalnego Gubernatorstwa. Ukończyła podziemny kurs sanitarny. Walczyła w 109 plutonie 2 kompanii zgrupowania "Krybar" na Powiślu i Czerniakowie. Ciężko ranna 10 września. Po wojnie była kierownikiem w biurze projektów. Zmarła w 2003 roku. Była odznaczona Warszawskim Krzyżem Powstańczym. 

W kwaterze nr 7 naszego zgierskiego cmentarza spoczywa podporucznik Wacław Bryszewski ps. Rokita. Urodził sie we wsi Piła k. Głowna w 1901 roku. Był skautem i uczniem Gimnazjum Staszica. W 1918 r. brał udział w rozbrajaniu Niemców. Został nauczycielem. W 1939 roku walczył ochotniczo w obronie Warszawy. Uniknął niewoli. W Głownie wstąpił do ZWZ. Był żołnierzem Bazy Lotniczej AK, uczestniczył w nieudanym natarciu na lotnisko Okęcie. Przedarł się do Puszczy Kampinoskiej. Po wojnie mieszkał w Łodzi, był kierownikiem szkoły oraz członkiem Zarządu Głównego Ligi Ochrony Przyrody. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasług i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. 

Kolejnym z powstańców pochowanych w Zgierzu jest sierżant podchorąży Stanisław Kościelski (1919-1975) - harcerz, uczestnik wojny obronnej 1939 roku. Znalazł się w niewoli sowieckiej. W ramach wymiany jeńców trafił na roboty do Rzeszy. Po dwóch latach uciekł i przedostał się do GG, gdzie był zawiadowcą stacji w Sulejowie. Ukrywał w swoim mieszkaniu zestrzelonych lotników angielskich. Stało się to przyczyną jego wyjazdu z Sulejowa (pod nieobecność Kościelskiego lotnicy upili się i ujawnili swoją obecność). Po tej "przygodzie" wyjechał do Warszawy. W powstaniu walczył na Starym Mieście, trafił do niewoli. Po wojnie: pracownik PRL-owskiego konsulatu w Niemczech i urzędnik w Łodzi.

Ostatnimi powstańcami spoczywającymi w Zgierzu są bracia Kliszkowie, synowie Teofila i Apolonii: 
Ksiądz kapitan Michał Kliszko ps. Michał, powstańczy kapelan, urodził się w 1903 roku w Skarżysku. W młodości był harcerzem. Od 1937 roku pełnił służbę duszpasterską w katedrze św. Jana. W 1940 roku był więźniem Pawiak jako zakładnik. Pomagał Żydom, wydając im fałszywe metryki chrztu. Podobnie pomagał poszukiwanym przez Niemców członkom konspiracji. Zorganizował kuchnię dla ubogich. W trakcie powstania przenosił z kancelarii katedralnej do podziemi bezcennych dokumentów, nawet z XV wieku. Po wojnie był m. in. proboszczem parafii pw. św. Franciszka z Asyżu w Warszawie. Na pamiątkę przechowywał przestrzeloną przez niemieckie pociski sutannę. Zmarł 3 grudnia 1986 roku.
Strzelec Jerzy Kliszko ps. Jur (1922-1996). Harcerz. W 1939 roku przeniósł się do Warszawy. Walczył w batalionie "Bończa" na Starym Mieście. Uniknął niewoli. Po wojnie ukończył Wydział Inżynierii Sanitarnej Politechniki Warszawskiej, budował Hutę Warszawa. Został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi.
Albin Maksymilian Kliszko (1908-1976) podobnie jak bracia był harcerzem. Wojna obronna 1939 roku rzuciła go do jednostki walczącej pod Radomiem. Po jej rozbiciu przedostał się do Warszawy. W powstaniu walczył w słynnym batalionie "Parasol". Został ranny. Po wojnie był urzędnikiem w przemyśle włókienniczym. Zmarł 29 czerwca 1976 roku.

cdn.

Bibliografia:
Bogdan Bejm, "Powstańcy Warszawscy z kręgu zgierskiego", Zgierz 1987
Szczepan Mikołajczyk, "Wybitni zgierzanie z urodzenia i z wyboru", Zgierz 1994